De aanpak van reumatoïde artritis (RA) en andere chronische ontstekingsziekten moet anders. Dat stelt prof. dr. Timothy Radstake in zijn inaugurele rede als hoogleraar aan het UMC Utrecht. Hij wil reuma en andere chronische immuunziekten opsporen vóór mensen er last van hebben. Eerder onderzoek toont aan dat Radstakes benadering kan helpen om te voorkomen dat mensen ziek worden. Zijn methode kan onderzoek naar reuma versnellen.



De behandeling van RA is de afgelopen tientallen jaren sterk verbeterd. 'Als wij nu een iemand met beginnende reuma binnenkrijgen, stel ik hem of haar gerust', zegt Radstake, die ook behandelend reumatoloog is. 'Bij een groot deel van de patiënten krijgen we de ziekte met medicijnen onder controle. De ziekte gaat niet weg, maar staat op zo'n laag pitje dat de patiënt er geen last van heeft.'

Eerder opsporen
Toch kan het nog beter, vindt Radstake. Met een zogenaamde 'systeembiologische' benadering spoort Radstake de onderliggende ziekmakende moleculen (biomarkers) op van verschillende chronische immuunziekten. Dit betekent dat hij van verschillende immuunziekten een extreem gedetailleerde moleculair-biologische beschrijving maakt. Hij en zijn onderzoekers bepalen daarin onder het DNA-profiel van immuuncellen, de eiwitsamenstelling en een hele serie andere eigenschappen.

Eerste succes bij sclerodermie
Radstake heeft bij sclerodermie laten zien dat zijn aanpak werkt. Bij deze reumatische aandoening, die ook systemische sclerose (SSc) wordt genoemd, verhardt het bindweefsel in de huid en soms de organen. Radstake ontdekte dat bij SSc in een bepaalde volgorde in de tijd verschillende communicatieroutes in cellen ontregeld raken. Hierdoor valt het afweersysteem het eigen lichaam aan. Met de opgedane kennis wordt het mogelijk mensen met een verhoogd risico voor sclerodermie vroeg op te sporen en daardoor effectief te behandelen. 'Op dezelfde manier hopen we veel meer chronische immuunziekten vroeg op te kunnen sporen. Misschien kunnen we dan zelfs voorkomen dat de ziekten ontstaan.'

Onderzoek versnellen
De systeembiologische benadering is volgens Radstake nodig omdat chronische ontstekingsziekten niet één oorzaak hebben. Een samenspel van omgevingsfactoren en verschillende genetische factoren beïnvloedt het ontstaan en verloop. 'Het kost jaren om uit te zoeken hoe één gen precies bijdraagt aan het ontstaan van bijvoorbeeld RA', zegt Radstake. 'En of met die kennis een medicijn te maken valt, is maar de vraag. Die manier van onderzoek duurt simpelweg te lang en levert te weinig op. Met onze systeembiologische aanpak versnellen we het onderzoek naar de juiste diagnose.'

Waarom behandelingen soms niet werken
Met de systeembiologische kennis gaan Radstake en collega's ook immuunziekten beter indelen. 'Niet meer alleen op basis van symptomen van de ziekte, maar ook op basis van de onderliggende biologische processen. Misschien dat twee verschillende ziekten 'vanbinnen' erg veel op elkaar lijken. Dan zou de behandeling van de ene ziekte ook kunnen werken bij de andere. Het kan ook zijn dat een ziekte eigenlijk meerdere oorzaken kent, dat kan dan verklaren waarom behandelingen soms wel en soms niet werken.'

Nieuwe medicijnen zeker op komst
Vanuit de farmaceutische industrie bestaat veel belangstelling voor Radstakes benadering. Via drie samenwerkingsverbanden heeft hij al € 2,3 miljoen voor zijn systeembiologische aanpak bij artritis psoriatica, het syndroom van Sjögren en SSc binnengehaald. 'Voor de duidelijkheid: we hebben nog geen aanknopingspunten voor nieuwe medicijnen, dat maakt de subsidies vrij bijzonder', zegt Radstake. 'Maar dit onderzoek gaat die zeker opleveren.'

Over prof. dr. Radstake
Reumatoloog prof. dr. Timothy Radstake is sinds 2012 aan het UMC Utrecht verbonden als hoogleraar Translationele Immunologie. Immunologie is het vakgebied dat de werking van het afweersysteem onderzoekt. Translationeel onderzoek is gericht op het toepassen van resultaten uit fundamenteel onderzoek in nieuwe behandelingen voor patiënten. In 2011 kreeg Radstake een prestigieuze Europese subsidie voor zijn onderzoek naar systemische sclerose. Met zijn inaugerele rede op 11 september 2013 aanvaardde hij officieel zijn hoogleraarschap in Utrecht.

Bron