Een van de grootste genetische studies die ooit is uitgevoerd, heeft nieuwe inzichten opgeleverd over het ontstaan van chronische ontstekingsziekten in de darmen. Het betreft de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa, die samen bekend zijn onder de term inflammatory bowel disease (IBD) en in Europa ongeveer 2,5 miljoen mensen treffen.
Maag-, darm-, leverarts Rinse Weersma van het UMCG is een van de initiatiefnemers van de studie die vandaag in Nature wordt gepubliceerd.
De onderzoekers vonden onverwacht veel overlap tussen de genen die zorgen voor gezonde darmen, en de genen die leiden tot de ziekte IBD.

“Genetisch is er een subtiele balans tussen de immunologische afweer tegen darmbacteriën en de aanleg voor IBD,” aldus Weersma. “Veel van de genetische regio’s die actief zijn bij de afweer tegen de natuurlijk voorkomende darmbacteriën vonden we ook bij IBD. Als deze genen te actief worden, dragen ze bij aan de ontstekingsreacties die tot IBD leiden.”

Darmontstekingen
De ziekte van Crohn en colitis ulcerosa zijn auto-immuunziekten. Bij deze ziekten gaat er iets mis met de afweer van het lichaam. Normaal beschermt de afweer het lichaam tegen bijvoorbeeld bacteriën. Maar bij een auto-immuunziekte wordt de afweer overactief en gaat delen van het eigen lichaam aanvallen.
In het geval van IBD leidt dit tot ontstoken darmen. Patiënten met de ziekte van Crohn kunnen ontstekingen hebben in het hele maag-darmkanaal, terwijl de ontstekingen bij colitis ulcerosa alleen in de dikke darm zitten. Chronische diarree, bloedverlies en pijn zijn belangrijke kenmerken van IBD. Operaties zijn vaak nodig om delen van de darm te verwijderen die erg ontstoken zijn of waar veel littekens zitten. De patiënten moeten in de regel levenslang geneesmiddelen gebruiken die het immuunsysteem van het lichaam onderdrukken.

Genetische regio’s
Weersma was een van de wetenschappers die ervoor heeft gezorgd dat genetische data van 75.000 mensen geanalyseerd konden worden.
In totaal werden 163 regio’s gevonden op het DNA die met vatbaarheid voor IBD samenhangen, waarvan 71 regio’s nieuw ontdekt zijn.
Opmerkelijk was dat genen in sommige regio’s ook betrokken zijn bij de productie van eiwitten die tuberculose- en leprabacteriën bestrijden.

Verband met infectieziekten
“Patiënten met de ziekte van Crohn worden de laatste 10 jaar met het geneesmiddel anti-TNFα behandeld,” vertelt Weersma. “Bij patiënten die eerder in hun leven met tuberculose in aanraking waren geweest, zagen we die infectie weer opvlammen.
Door deze bevindingen bij patiënten zijn we gaan kijken naar mogelijke genetische samenhang tussen vatbaarheid voor heel verschillende ziektes.” De genetische studie van Weersma toont nu duidelijk aan dat een subtiele balans in de afweermechanismen betrokken is bij zowel infectieziekten zoals tuberculose, als bij auto-immuunziekten zoals IBD.

Nieuwe kennis
Volgens Weersma zijn de resultaten van deze studie belangrijk om nieuwe aanknopingspunten te vinden voor de ontwikkeling van geneesmiddelen.
Ook is inzicht in de verwantschap tussen het ontstaan van ziektes relevant. Hierdoor kan op rationele gronden worden afgewogen welke geneesmiddelen die werkzaam zijn bij ziektes zoals reuma, psoriasis en multiple sclerosis, dat mogelijk ook zijn bij andere ziektes.

Parelsnoer
Het onderzoek van Weersma maakt deel uit het Parelsnoer Initiatief dat een unieke samenwerking tussen de acht universitaire medische centra (UMC’s) in Nederland realiseert.
Het UMCG is de trekker van het Parelsnoeronderzoek op het gebied van de genetische oorsprong van IBD.
Door het bundelen van gegevens uit alle UMC’s kan de wetenschap zich ontwikkelen, wordt de patiënt beter behandeld en kan nieuwe productontwikkeling plaatsvinden.

Meer weten over het wetenschappelijk onderzoek van het UMCG?
Kijk dan op www.kennisinzicht.umcg.nl.
Volg het UMCG ook via Twitter: @umcg